هر آنچه که باید در مورد شرایط سیاسی و تاریخچه پاکستان بدانید

کشور پاکستان که در مرز‌های شرقی ایران قرار گرفته‌اند به دلیل نزدیکی‌های فرهنگی و استراتژیکی میان دو کشور، می‌تواند گزینه بسیار خوب برای کسب و کار‌ها و به ویژه صادرات واردات باشد. موفقیت در بازار هر کشوری و تجارت با آن مستلزم داشتن اطلاعاتی معتبر و کامل از وضعیت سیاسی و قانونی آن کشور است. در این مقاله از سندباد قصد داریم تا مروری هر چند مختصر بر شرایط و تاریخچه سیاسی کشور پاکستان و قوه‌های مهم آن بیندازیم.

پیشینه سیاسی کشور پاکستان

کشور پاکستان که اکثر شهروندان آن مسلمان هستند، منطقه‌ای را تحت پوشش قرار می‌دهد که زمانی محل سکونت اقوام بدوی و مرکز دو مذهب عمده جهان هندو و بودیسم بوده است. کشوری که اکنون به نام پاکستان شناخته می‌شود، در سال ۱۹۴۷ پس از جدایی از شبه قاره هند موجودیت یافت و پیوسته با چالش‌های سیاسی و مناقشات منطقه‌ای فراوانی رو به رو بوده است. پاکستان در پی خواسته مسلمانان هند برای داشتن کشوری مستقل به وجود آمد و در اصل از دو بخش تشکیل می‌شد. در بخش شرقی آن کشور کنونی بنگلادش واقع در خلیج بنگال در نوار مرزی هند و برمه قرار داشت و بخش غربی آن را پاکستان کنونی تشکیل می‌داد که منطقه وسیعی از کوه‌های هیمالیا تا ساحل دریای عربی را در بر می‌گیرد.

مدت کوتاهی پس از کسب استقلال، جنگ میان پاکستان و هند بر سر منطقه کشمیر آغاز شد. در سال ۱۹۶۵ نیز بار دیگر بر سر این منطقه میان دو کشور برخوردهایی بروز کرد. خط آتش بس در سال ۱۹۴۸ توسط سازمان ملل متحد میان هند و پاکستان تعیین شد. این خط از گذرگاه قراقروم (در کوه‌های قراقروم در شمال شرقی کشمیر) تا ۱۲ کیلومتری شمال شرقی لاهور ادامه دارد و طول آن ۷۷۲ کیلومتر است. ادامه مرز این کشور با هندوستان (۱۲۸۷ کیلومتر) به خط رادکلیف اوارد موسوم است و شامل یک قسمت ۴۰۵ کیلومتری است که توسط کمیسیون داوری سازمان ملل متحد برای حل اختلاف مرزی هند و پاکستان غربی در (دریاچه نمک) ران آو کوچ در شمال غرب گجرات تعیین شده است.

در سال ۱۹۷۱ اکثریت بنگالی زبان بخش شرقی به کمک هند کشور جداگانه‌ای برای خود تشکیل دادند که بنگلادش امروزی است. در دهه ۱۹۸۰ برای مبارزه با نیرو‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق در افغانستان، پاکستان کمک‌های خارجی زیادی دریافت کرد؛ اما با پایان دوران جنگ سرد از میزان این کمک‌ها کاسته شد.

پاکستان در حال حاضر از بسیاری پناهندگان افغان در خاک خود نگهداری می‌کند. در اکتبر سال ۱۹۹۹ پس از آن که حکومت غیر نظامی، محبوبیت خود را در میان مردم به شدت از دست داد، در پی یک کودتا بار دیگر نظامیان قدرت را به دست گرفتند.

ژنرال پرویز مشرف که رهبری کودتا را بر عهده داشت، قول داد که اقتصاد کشورش را احیا کند، اما با چالش‌های اقتصادی و مشکل برقراری نظم و قانون رو به رو بود، به ویژه در استان جنوبی سند که دستخوش آشوب‌های فرقه‌ای و قومی بود. کشمیر نیز از مسائلی است که میان پاکستان و هند تنش به وجود آورده است و علاوه بر این باعث بروز نگرانی در جامعه بین‌المللی از بابت رقابت تسلیحاتی در منطقه شده است، زیرا هر دو کشور پاکستان و هند دارای فناوری هسته‌ای هستند.

این کشور قبل از استقلال در حوزه نفوذ انگلیس قرار داشت. به علت خطر کمونیسم شوروی و مجاورت آن در کنار ایران پس از استقلال نیز در حوزه نفوذ غرب باقی ماند و با دیگر کشور‌های منطقه که در بلوک غرب قرار داشتند، پیمان‌های نظامی را برای جلوگیری از خطر مذکور منعقد کرد.

حضور پاکستان در پیمان‌های نظامی سیتو و سنتو نشانگر اهمیت راهبردی این کشور است. پس از تهاجم شوروی به افغانستان اهمیت راهبردی پاکستان و نقش این کشور در تحولات آتی منطقه فزونی یافت.

پاکستان به صورت آخرین دژ دفاعی غرب در برابر پیشروی شوروی به سمت جنوب در آمد و می‌بایست در برابر فشار هند، افغانستان و شوروی مقاومت کند. دشمنی دیرینه هند و پاکستان از یک طرف و افغانستان و پاکستان از طرف دیگر بر حساسیت موقعیت پاکستان افزود. از این جهت از سال ۱۹۸۰ به بعد احیای اقتصاد و بنیه غلامی پاکستان مورد توجه کشور‌های غربی قرار گرفت و بر ضرورت حیاتی تقویت این کشور در منطقه تأکید شد.

پس از خروج نیرو‌های شوروی از افغانستان و به دنبال آن اضمحلال اتحاد جماهیر شوروی، پاکستان اهمیت راهبردی خود را برای غرب از دست داد و به دنبال آن کمک‌های مالی و تسلیحاتی سالانه آمریکا به تعویق افتاد.

بیشتر بدانید:قوانین و مقررات اقامت در کشور پاکستان چگونه است؟

از این رو کشور پاکستان در صدد برآمد که از موقعیت جغرافیایی خود استفاده کرده و راه‌های جدیدی برای محکم کردن موقعیت و اهمیت خود در منطقه بیابد. از این رو روابط دیرینه خود را با چین بیش از پیش گسترش داد و از طرف دیگر سعی کرد پس از فروپاشی شوروی از موقعیت جغرافیایی خود به عنوان راه دستیابی کشور‌های تازه استقلال یافته آسیای مرکزی به دریای آزاد استفاده کند. از طرف دیگر در جهت ثبات و امنیت در افغانستان اقداماتی انجام داد تا راه دستیابی کشور‌های آسیای مرکزی به پاکستان و دریای آزاد امن شود. علاوه بر این با استفاده از نزدیکی جغرافیایی به کشور‌های حاشیه خلیج فارس همکاری‌های خود را در جهت جلب و جذب سرمایه این کشور‌های نفت خیز گسترش داد.

نرخ جذب سرمایه گذاری های خارجی در 50 سال گذشته در پاکستان

موقعیت پاکستان از جنوب محدود به دریای عرب است و نزدیک به تنگه راهبردی هرمز است، از این جهت موقعیت پاکستان در منطقه اقیانوس هند نیز از اهمیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است.

پاکستان در قسمت شمال شرقی بخشی از اراضی کشمیر را که اکثریت وسیعی از جمعیت آن مسلمان هستند، تحت کنترل خود دارد. از ابتدای جدایی پاکستان در سال ۱۹۴۷ از شبه قاره هند و تأسیس این کشور، حاکمیت بر کشمیر مورد اختلاف دو کشور هند و پاکستان بوده است. این اختلاف موجب ایجاد جنگی در همان ابتدا میان دو کشور شد و بخشی از کشمیر به نام (کشمیر آزاد) واگذار شد. کشمیر آزاد ۱۱۶۳۹ کیلومتر وسعت دارد و مرکزش مظفر آباد است.

نوع و ارکان اصلی حکومت پاکستان

سیستم حکومتی پاکستان فدرال است و از چهار ایالت تشکیل شده است که هر کدام در امور داخلی خود مستقل بوده و در امور دفاعی و امور خارجه تابع حکومت مرکزی هستند. قوه مقننه از دو مجلس ملی و سنا تشکیل شده است و در هر ایالت نیز یک مجلس ایالتی وجود دارد. رئیس جمهور در رأس قوه مجریه قرار گرفته است و نخست وزیر از طرف احزاب اکثریت مجلس مشخص می‌شود.

قوه قضائیه مستقل است و در رأس آن شورای عالی قضایی قرار دارد. از آنجا که در اکثر سال‌های تاریخ پاکستان، نظامیان بر این کشور حاکم بوده‌اند، در واقع قدرت این کشور در رئیس ستاد ارتش، رئیس جمهور و نخست وزیر متمرکز است که سه محور اصلی قدرت می‌باشند. بر طبق قانون اساسی، سیستم پارلمانی بر این کشور حاکم است.

قوه مقننه

بنا بر قانون اساسی سال ۱۹۷۳ پارلمان فدرال این کشور از دو مجلس قانون گذاری تشکیل یافته است.

• مجلس ملی: دارای ۲۱۷ کرسی نمایندگی است. نمایندگان مجلس ملی به طور مستقیم و بر اساس آرای تمامی کسانی که به سن قانونی رسیده باشند، انتخاب می‌شوند. دوره نمایندگی مجلس ملی پنج سال است و این مجلس بایستی دست کم دو بار در سال که هر بار آن از ۱۳۰ روز کاری کمتر نباشد، تشکیل جلسه دهد.
• مجلس سنا: تعداد اعضای این مجلس نیز ۸۷ نفر است. نمایندگان سنا برای مدت شش سال برگزیده می‌شوند و هر دو سال یک سوم آن‌ها بازنشسته می‌شوند. نقش سنا در بیشتر موضوع‌ها صرفاً مشورتی است و در صورت عدم موافقت با وضع قانون فقط یک بار حق دارد دوباره آن را به مجلس ملی برگرداند. در صورت اختلاف درباره سایر موضوع‌ها، مجلس ملی و سنا نشست مشترکی تشکیل می‌دهند تا در مورد مسئله با حضور اکثریت تصمیم بگیرند.

پاکستان در تمامی طول تاریخ خود تا سال ۱۹۹۳ تنها شش بار (پس از ۱۹۷۰) شاهد برگزاری انتخابات مستقیم بوده است. همه شهروندان بالای ۲۱ ساله پاکستانی از حق رأی دادن برخوردار هستند. یک لایحه، به وسیله رئیس جمهور تصویب می‌شود، او ممکن است با ارائه پیشنهادی اصلاحی، لایحه را به مجلس بازگرداند.

در سال ۱۹۸۲ یک کمیته مشورتی تحت نام «مجلس شورا» تشکیل شد تا نظریات مشورتی خود را درباره سیر تدریجی به سوی نوعی دموکراسی اسلامی، مسائل قانونی، امور مربوط به برنامه‌های اقتصادی پنج ساله و نیز بودجه ملی و نظایر آن، در اختیار حکومت بگذارد. هر ایالت دارای یک مجلس مقننه است که اعضای آن به طور مستقیم از طرف ساکنین آن ایالت انتخاب خواهند شد. هر مجلس دارای یک رئیس و یک نایب رئیس است. استاندار می‌تواند با توصیه رئیس الوزراء محلی (سر وزیر)، مجلس استانی را منحل کند. سن داوطلبان مجلس ایالتی نیز نباید کمتر از ۲۵ سال باشد.

قوه مجریه

طبق قانون اساسی پاکستان، رهبر اسلامی پاکستان رئیس جمهوری خواهد بود. او قدرت برکناری نخست وزیر و انحلال کابینه را دارد. نامزد ریاست جمهوری پاکستان باید دارای شرایط زیر باشد.

• مسلمان باشد.
• کمتر از ۴۵ سال سن نداشته باشد
• دارای تابعیت پاکستان باشد.
• نامش در فهرست رأی دهندگان به ثبت رسیده باشد.
• دادگاه او را مریض روانی اعلام نکرده باشد.

انتخاب رئیس جمهور در جلسه مشترک سنا و مجلس ملی انجام خواهد گرفت. رئیس جمهور هیچ مقام تحت نظر دولت را تصاحب نخواهد کرد. علاوه بر این اجازه نامزد شدن در انتخابات هیچ یک از مجالس را نخواهد داشت و اگر عضو مجلس باشد، پس از انتخاب، کرسی او در مجلس خالی خواهد ماند. از نظر قانون اساسی، مدت ریاست جمهوری پاکستان پنج سال است که از روز مراسم سوگند آغاز می‌شود. هیچ رئیس جمهوری نمی‌تواند بیش از دو دوره پشت سر هم انتخاب شود. اگر رئیس جمهوری بخواهد از سمت خود استعفا دهد، می‌تواند استعفای خود را به رئیس مجلس ارائه کند و پس از خالی شدن سمت ریاست جمهوری، ظرف ۳۰ روز رئیس جدید انتخاب خواهد شد.

نخست وزیر و وزرای کابینه فدرال در مقابل مجلس ملی مسئولیت دسته جمعی دارند و در صورت رأی عدم اعتماد علیه نخست وزیر، از طرف مجلس ملی نخست وزیر و کلیه وزرا برکنار شده تلقی می‌گردند.

پاکستان به چهار ایالت، یک ناحیه مرکزی اسلام آباد و نواحی قبیله‌ای که به طور منطقه هایی و تحت نظارت حکومت فدرال اداره می‌شوند، تقسیم شده است. ایالت‌های چهارگانه از نظر اداره امور داخلی مستقل هستند، در حالی که فرماندار هر ایالت توسط رئیس جمهور منصوب می‌شود. او موظف است طبق دستور و راهنمایی سر وزیر ایالت انجام وظیفه کند. وزیر عالی یا سر وزیر هر کدام از این ایالات که در حکم نخست وزیر داخلی آن ایالت به حساب می‌آید، توسط مجلس ایالتی همان ایالت انتخاب می‌شود.

قدرت اجرایی در ایالت به نام استاندار و به وسیله دولت ایالتی مرکب از سر وزیر و وزرای کابینه ایالتی اعمال می‌شود. مجلس ایالتی پس از انتخاب رئیس و نایب رئیس خود باید فوراً اقدام به انتخاب سر وزیر کند.

هر کدام از ایالات، خود به بخش‌هایی که توسط کمیسرها (فرمانداران) اداره می‌شوند و خود بخش‌ها نیز هر کدام به نواحی‌ای که توسط کمیسر‌ها (بخشدارها) اداره می‌شوند، تقسیم شده‌اند. ایالت پنجاب به پنج بخش، ایالت سرحد شمال غربی و سند و بلوچستان هر کدام به سه بخش تقسیم شده‌اند. آخرین لایه‌های تقسیمات کشوری پاکستان را تحصیل‌ها و تلوکه‌ها (تعلقه‌ها) تشکیل می‌دهند که حوزه‌های مالیاتی و احتساب عواید به حساب می‌آیند. مشارکت مردم در حکومت ایالتی از طریق شرکت در شورا‌های متحد در روستاها، شورا‌های شهرها، شورا‌های تحصیل، شورا‌های ناحیه‌ای، شورا‌های بخش‌ها و بالاخره کمیته‌های شهری (یا شهرداری) صورت می‌پذیرد.

در این کشور ۱۲ ناحیه قبیله‌ای که به صورت ایالتی اداره می‌شوند و ۱۰ ناحیه دیگر که به صورت فدرال اداره می‌شوند، وجود دارد که به «کارگزاری‌های قبیلهای» موسوم بوده و هر کدام تحت نظر یک مباشر یا کارگزار سیاسی اداره می‌شوند. نواحی قبیله نشین مزبور، بخصوص در حوزه اداره امور قضایی خود از مراتب مختلفی از استقلال داخلی برخوردارند. آن قسمت از سرزمین‌های جامو و کشمیر موسوم به «کشمیر آزاد» که تحت کنترل و حمایت پاکستان قرار دارد (با ۱۱۶۳۹ کیلومتر مربع مساحت و بیش از دو میلیون نفر جمعیت)، از چهار ناحیه اداری کوتی، میر پور، مظفر آباد و پونچ تشکیل شده و شهر مظفر آباد، مرکز آن است. «کشمیر آزاد» رئیس جمهور و نخست وزیر خاص خود را دارد. ارتباط کشمیر آزاد با پاکستان از طریق «شورای جامو و کشمیر آزاد» بر قرار می‌شود که اعضای آن عبارت از رئیس جمهور پاکستان (رئیس شورا)، رئیس جمهور کشمیر آزاد (معاون رئیس)، پنج عضو انتخابی از سوی رئیس مجلس قانون گذاری کشمیر آزاد و بالاخره وزیر امور کشمیر و نواحی شمالی از کابینه پاکستان هستند.

قوه قضائیه

نظام حقوقی این کشور به طور کلی بر حقوق عرفی انگلیس مبتنی است. قوه قضائیه مرکزی از دیوان عالی پاکستان، چهار محکمه عالی ایالتی (هر کدام برای یک ایالت)، دادگاه‌های بخش و بدوی در سطح بخش‌ها و محاکم صلح در سطح روستاها تشکیل یافته است. دیوان عالی مرجع اصلی استیناف و صدور رأی نهایی و نیز مرجع ذی‌صلاح برای قضاوت و صدور رأی در دعاوی مابین حکومت فدرال و حکومت‌های ایالتی یا میان خود حکومت‌های ایالتی به حساب می‌آید. قاضی‌القضات توسط رئیس جمهور و سایر قضات دادگاه عالی مرکزی پس از مشورت با قاضی‌القضات قبلی تعیین می‌شود. قضات دادگاه‌های عالی ایالت نیز توسط رئیس جمهور و پس از مشورت با قاضی‌القضات دادگاه عالی هتل مرکزی و استانداران ایالت تعیین می‌شوند.

«شورای عالی قضایی» کشور، به عنوان حافظ استقلال و تمامیت قوه قضائیه، حق دارد قضات را توبیخ و تأدیب کند یا به طور کلی نظام قضایی کشور را مورد اخطار و تذکر قرار دهد. شورای مزبور مرکب از قاضی‌القضات، دو تن از قضات ارشد دیوان عالی کشور و قضات اعظم محاکم عالی ایالتی است. محکومین قوه قضائیه در زندان‌های دولتی نگهداری می‌شوند.

سخن آخر

شرایط سیاسی و نوع حکومت هر کشوری از جمله مهم‌ترین فاکتورهایی است که در تجارت با آن کشور و راه اندازی کسب و کاری جدید باید حتماً مدنظر داشت و کشور پاکستان نیز از این قاعده مستثنا نیست. در این مطلب از سندباد شرایط سیاسی و پیشینه این کشور مورد بررسی قرار گرفت. خوشحال خواهیم شد که نظرات خود را با ما در میان بگذارید.

منابع:

https://en.wikipedia.org/wiki/Pakistan
https://www.britannica.com/place/Pakistan