معرفی انواع شرکت های تجاری به زبان ساده و مقایسه میان آنها

می توان به صورت کلی این طور بیان کرد که شرکت تجاری، اجتماعی از چندین شخص حقیقی یا حقوقی است که به منظور سرمایه گذاری و منفعت گرد آمده و سود و زیان حاصله را با یکدیگر تقسیم می کنند. در ادامه این مطلب از سندباد با دسته بندی انواع شرکت های تجاری و معرفی هر یک از آن ها با ما همراه باشید.

انواع شرکت های تجاری

برای شناخت جزئی و بهتر انواع شرکت‌های تجاری، باید آن‌ها را در دسته‌های مختلف جای داد و به تعریف هر یک از آنها با زبان ساده پرداخت. طبقه بندی شرکت‌های تجاری انواع بسیار مختلفی دارد و بسته به این که از چه زاویه‌ای به آن نگاه کرده و از چه نظر می‌خواهید شرکت‌ها را دسته بندی کنید، می‌توانید انواع بسیار متفاوتی از دسته بندی‌ها را داشته باشید. در ادامه سعی کرده‌ایم که شناخت شرکت‌های تجاری را با دسته بندی قابل فهم، راحت‌تر نماییم.

در مورد طبقه بندی شرکت‌های تجاری چه داخلی و چه بین المللی ممکن است این طبقه بندی، از منظر ماهیت شرکت، مسئولیت شرکا، قابلیت فروش سهم شرکا، صاحبان شرکت و تابعیت شرکت باشد که در ادامه هر کدام را به طور مفصل شرح خواهیم داد.

انواع شرکت بر اساس ماهیت و نحوه تشکیل

در این طبقه بندی، شرکت‌ها به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند.

1. شرکت‌های قانونی
2. شرکت‌های عملی

انواع شرکت‌های قانونی

این شرکت‌ها همان‌ طور که از نامشان پیداست، در زمان تشکیل، تمامی مراحل قانونی را طی می‌کنند و مشخصات آن‌ها به صورت قانونی در مراجع مربوطه اعم از دفاتر ثبت تجاری ثبت شده است پس پروسه و فرآیند تشکیل آن‌ها کاملاً قانونی و دارای چارچوب خاصی است.

این شرکت‌ها مطابق بند 20 قانون تجارت به چندین زیر مجموعه تقسیم می‌شود مثل شرکت‌های تضامنی، شرکت‌های نسبی، شرکت‌های با مسئولیت محدود، شرکت‌های سهامی، شرکت‌های مختلط و شرکت‌های تعاونی که در ادامه توضیحات لازم در مورد مشخصات هرکدام از آن‌ها ارائه شده است.

شرکت‌های تضامنی

این شرکت‌ها بر پایه اعتماد شرکا به یکدیگر استوار است. مطابق قوانین تجارت در شرکت‌های تضامنی شخصیت و سرمایه بسیار اهمیت دارد زیرا در شرایطی مثل ورشکستگی یا بحران‌های مالی، مال باختگان می‌توانند اموال خود را مستقیماً از هرکدام از شرکا مطالبه کنند و تخطی شرکا از این بند، غیر قانونی است.

مثلاً اگر شرکا توافق کرده باشند که تنها یکی از آن‌ها مسئول پرداخت طلب مال باختگان باشد، این قرار داد ارزش قانونی ندارد. این شرکت‌ها غال با قابل اعتماد اشخاص ثالث هستند چرا که در صورت بروز مشکل و بی کفایتی، می‌توانند بدهی‌های خود را مستقیماً از شرکا و بنیان گذاران شرکت پس بگیرند.

به عنوان مثال اگر میزان مطالبات 15 میلیون تومان بوده و سرمایه شرکت 11 میلیون تومان باشد، پرداخت 4 میلیون تومان باقی مانده بر عهده شرکا است. هرکدام از بستانکاران می‌توانند به هرکدام از شرکا مراجعه کرده و مال خود را تمام و کمال مطالبه کنند.

بیشتر بخوانید: شرکت تضامنی چیست و هر آنچه که باید در مورد آن بدانید

شرکت‌های نسبی

همان‌ طور که از اسمش پیداست، در این شرکت‌ها بحث نسبیت مطرح است بدین صورت که سهم هر شریک از یک شرکت هرچقدر بیشتر باشد، مسئولیت وی در مقابل پرداخت اموال از دست رفته بیشتر است و باید قسمت بیشتری از طلب افراد را پرداخت نماید.

در شرکت‌های نسبی و تضامنی با توافق شرکا، حداقل یک رئیس از میان شرکا یا یک فرد خارج از سازمان انتخاب می‌شود. این فرد در صورتی که جزو شرکا و بنیان گذاران نباشد، وظیفه‌اش تنها در قالب مدیریت خواهد بود.

به عنوان نمونه در صورتی که مطالبات 15 میلیون تومان بوده و کل سرمایه شرکت 11 میلیون تومان باشد فرض کنید شرکت نسبی 4 شریک دارد. شریک A نصف سرمایه شرکت، شریک B یک چهارم و شریک C و D با هم یک چهارم سهام را در اختیار داشته باشند، شریک A موظف است از 4 میلیون مطالبات باقی مانده، نصف آن (2 میلیون) متقبل شود (به نسبت سهم وی از کل سرمایه).

شریک B یک میلیون و شرکای C و D نیز هرکدام باید 500 هزار تومان از مطالبات را پرداخت کنند. در مقاله «شرکت نسبی چیست و ثبت آن چگونه است؟ تفاوت شرکت نسبی با تضامنی در چیست؟» به طور مفصل به معرف شرکت نسبی پرداخته شده است.

شرکت‌های با مسئولیت محدود

این شرکت‌ها کاملاً مشابه شرکت‌های نسبی و تضامنی هستند با این تفاوت که در صورت بیشتر بودن حجم مطالبات بستانکاران از آورده های شرکت، پای اموال خصوصی شرکا به میان نمی‌آید. در مقاله «شرکت با مسئولیت محدود چیست و چگونه کار می کند؟» به تشریح این نوع از شرکت هیا تجاری پرداخته شده است.

یعنی اگر مطالبات بیش از سرمایه شرکت باشد، طلبکاران نمی‌توانند برای پرداخت طلب خود تقاضای مصادره اموال خصوصی شرکا و بنیان گذاران را داشته باشند. پس شرکا تنها از سهم الشرکه خود برای بازپرداخت مطالبات استفاده می‌کنند و از خارج از سرمایه شرکت، هیچ پرداختی وجود نخواهد داشت.

به عنوان مثال، در صورتی که مطالبات 15 میلیون تومان و سرمایه شرکت 11 میلیون تومان باشد، هیچ‌ کدام از شرکا مسئولیتی در قبال پرداخت 4 میلیون تومان باقی مانده ندارند.

شرکت‌های سهامی

این شرکت‌ها همان‌ طور که از نامشان پیداست، به سهام مساوی منقسم شده و این سهام خرید و فروش می‌شوند. شرکت‌های سهامی دو نوع هستند.

1. شرکت‌های سهام خاص
2. شرکت‌های سهام عام

سهام شرکت‌های سهام خاص حداکثر بین 3 شریک تقسیم شده و شریکی که بیشترین سهم را داشته باشد، مسئولیت بزرگ‌تری خواهد داشت. شرکت‌های سهام عام، برای تأمین هزینه شرکت قسمتی از سهام خود را در بازار بورس به فروش می‌رسانند تا مردم با خرید سهام، روی شرکت سرمایه گذاری کرده و در سود و زیان آن شریک خواهند بود. در مقاله «شرکت سهامی عام چیست؟ از ثبت و تشکیل تا فروش سهام و انحلال» به طور مفصل به شرکت سهامی عام پرداخته شده است.

به این نکته نیز اشاره کنیم که مطابق قوانین تجارت، شرکت‌های سهامی همیشه بازرگانی (و البته تجاری) در نظر گرفته می‌شوند حتی در صورتی که فعالیت آن‌ها بازرگانی نباشد و باید از قوانین شرکت‌های بازرگانی پیروی کنند. در مقاله «شرکت سهامی خاص و سهامی عام، تفاوت در چیست؟» به تفاوت شرکت سهامی عام و سهامی خاص پرداخته شده است.

شرکت‌های مختلط

این شرکت‌ها در واقع ترکیبی از دو نوع شرکت تضامنی و سهامی هستند یعنی شرکا آن‌ها یک یا چند شریک ضامن و چندین شریک سهامی هستند. خب همان‌ طور که می‌توان حدس زد اهرم قدرت شرکای سهامی، همان سهمی است که از شرکت دارند و شرکای ضامن، در صورت بی کفایتی شرکت و بروز مشکلات مالی، بار اقتصادی و بازپرداخت مطالبات را بر عهده دارند.

اختیارات شرکا سهامی با توجه به میزان سهمی است که از شرکت دارند. شرکت‌های مختلط خود به دو دسته تقسیم می‌شوند. البته در مقاله «شرکت مختلط سهامی یا غیر سهامی چیست و تفاوت میان آنها چیست؟» به معرفی این شرکت کامل پرداخته شده است.

1. شرکت مختلط سهامی
2. شرکت مختلط غیر سهامی

در شرکت‌های مختلط سهامی، یک یا چند شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک سهامی حضور دارند (ترکیب شرکت تضامنی و شرکت سهامی خاص). اختیارات و مسئولیت شریک‌های سهامی محدود به سهامی است که از شرکت دارند یا سهامی که به شرکت آورده اند.

در مقابل، شرکا ضامن در صورتی که بدهی‌ها شکرت بیش از کل سرمایه آن باشد، باید حقوق مطالبه شده توسط مطالبه کنندگان را پرداخت نمایند. قوانین مسئولیت برای شرکای ضامن دقیقه مشابه شرکت‌های تضامنی اجرا می‌شود.

در شرکت‌ها مختلط غیر سهامی، چند نفر شریک ضامن با اختیارات کامل و چند نفر شریک با اختیارات محدود حضور دارند. در این حالت سهام شرکت تقسیم نشده و سهام ضامنین به‌ صورت سهم الشرکه خواهد بود.

شرکت‌های تعاونی

همان‌ طور که از نام این شرکت‌ها مشخص است، دلیل تأسیس آن‌ها کمک و همیاری بین اعضای آن و تسهیلاتی برای مدارا با مشکلات اقتصادی است. شرکت‌های تعاونی لزوماً در زمره شرکت‌های تجاری قرار نمی‌گیرند و در صورتی که فعالیت آن‌ها تجاری نباشد، تجاری در نظر گرفته نمی‌شوند.

شرکت‌های تعاونی بسته به این که هدف از تشکیل آن کمک به کدام قشر باشد، انواع گوناگونی خواهد داشت مثلاً تعاونی تولید، تعاونی خدماتی، تعاونی اعتبار آزاد، تعاونی سهامی عام، تعاونی صنعت، تعاونی‌های کشاورزی و دامداری، تعاونی مسکن و الی آخر. در مقاله «شرکت تعاونی چیست و انواع آن کدام اند؟ قوانین و نحوه تشکیل» به این نوع از شرکت ها پرداخته شده است.

گفتیم که شرکت‌های تعاونی با شرکت‌های تجاری ماهیت متفاوتی دارند؛ اما از چه نظر متفاوت؟

در شرکت‌های تجاری اعضا به تناسب سهمی که در شرکت دارند، صاحب اختیار و قدرت می‌شوند و تنها عاملی که اهمیت دارد و به افراد اختیاراتی می‌دهد، میزان سرمایه و سهم آن‌ها از شرکت است. یعنی در شرکت‌های تجاری شخصیت و کاراکتر افراد چندان مهم نیست و برای آوردن شریک جدید، شرکای فعلی با یکدیگر توافق کرده و فرد جدیدی را به جمع هیئت شریکه شرکت می‌آورند.

با این اوصاف، فرد جدید در صورتی که بخواهد از سازمان یا شرکت خارج شود، این امر منوط به رأی و توافق سایر شرکا است و مراحل قانونی آن باید طی شود. از طرفی نیز شرکا سعی می‌کنند صاحبان اصلی شرکت، به حداقل تعداد افراد رسیده و عمده سرمایه شرکت در اختیار تعداد افراد محدودی باشد که این امر دلایل گوناگونی دارد.

مطالبی که گفتیم خصوصیت‌های شرکت‌های تجاری بود که تماماً نقطه مقابل شرکت‌های تعاونی هستند. در شرکت‌های تعاونی، سعی می‌شود تعداد اعضا و شرکا به بیشترین تعداد ممکن رسیده و افراد هرچه بیشتری در سود و منفعت شرکت سهیم باشند.

برای ورود افراد جدید، کافی است فرد حداقل سهم تعیین شده را بخرد و برخلاف شرکت‌های تجاری، آنچه مهم‌تر از میزان سرمایه فرد است، شخصیت اجتماعی وی است. در این جا سرمایه تنها به عنوان عاملی برای کمک به اعضا در نظر گرفته می‌شود تا هدف اصلی تأسیس شرکت، یعنی تعاون و همدلی محقق گردد.

انواع شرکت‌های عملی

شرکت‌های غیر قانونی همان‌ طور که از نامشان پیداست، نقطه مقابل شرکت‌های قانونی هستند. برخی از اقتصاد دانان به این شرکت‌ها لقب عملی نیز داده اند. سوابق و مدارک شرکت‌های عملی در هیچ یک از دفاتر ثبت امور تجاری ثبت نمی‌شود و فعالیت آن‌ها غیر قانونی است و شاید قوانین آن‌ها به‌ صورت قوانین داخلی باشد که توسط مالکان آن تعیین شده است.

تأسیس این شرکت‌ها اغلب توسط چندین شریک و برای سود و منفعت رساندن به آن‌ها یا زیر مجموعه‌هایشان است و نحوه تشکیل آن ممکن است سهوی یا عمدی باشد یعنی حتی ممکن است مؤسسین ندانند آنچه که بنا نهاده¬اند، از نظر قانونی جایز نیست و عواقب آن دامن گیرشان می‌شود.

آنچه در این جا قابل توجه است، موارد ورشکستگی و بحران‌های مالی است که برای این شرکت‌ها به وجود می‌آید. تجارت برای برخورد با چنین شرکت‌هایی قوانین خاصی دارد مثلاً در صورت ورشکستگی، قانون با این شرکت‌ها مثل شرکت‌های تضامنی برخورد می‌کند و هرکدام از مال باختگان می‌توانند اموال خود را مستقیماً از شرکا اصلی و مؤسسین تقاضا نماید. فعالیت این شرکت‌ها در غالب موارد به‌ صورت مخفی است اما در مواردی نیز، مخفی کاری جزوی از سیاست‌های آن‌ها به حساب نمی‌آید.

انواع شرکت‌های تجاری بر اساس توانایی خرید و فروش سهم و اختیارات شرکا

این که در یک شرکت سهامداران، پایه گذاران و شرکا تا چه اندازه حق فروش سهم خود از شرکت را داشته باشند و اهمیت سرمایه بیشتر باشد یا شخص سرمایه گذار، یک دسته بندی دیگر به وجود می‌آورد. در این حالت شرکت‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند.

1. شرکت‌های اشخاص
2. شرکت‌های سهام

شرکت‌های اشخاص

در این شرکت ها، علاوه بر سرمایه، شخصیت فرد سرمایه گذار بسیار حائز اهمیت است و در مواردی، شرکت‌های اشخاص به‌ صورت خانوادگی اداره می‌شوند تا اعضا هرچه نزدیک‌تر به هم باشند.

در این حالت هرکدام از شرکا مسئولیت نامحدود داشته و در صورت بروز بحران مالی و ورشکستگی، ملزم به پرداخت طلب بستانکاران خواهند بود. شرکت‌های ضمنی، نسبی و مختلط غیر سهامی، تماماً شرکت‌های اشخاص هستند. یکی دیگر از موارد قابل توجه، حق خرید و فروش سهم است.

در صورتی که یکی از شرکا بخواهد سهم خود از شرکت را به فرد دیگری واگذار نماید، این امر باید با رضایت کلیه شرکا باشد و در صورت مخالفت تنها یک شریک، فرد مربوطه توانایی فروش سهم خود را نخواهد داشت. همچنین همان‌ طور که قبلاً نیز در بحث شرکت‌های تضامنی اشاره کردیم، در شرکت‌های اشخاص، در صورت ورشکستگی، اعاده مال از هر کدام از سهام داران کاملاً قانونی و جایز است.

به موجب این که تعداد شرکا در شرکت‌های اشخاص محدود بوده و تمامی سهم شرکت در اختیار این افراد است، تقریبا تمامی شرکا از فعل و انفعالات شرکت مطلع بوده و در تصمیم گیری‌ها نقش دارند.

شرکت‌های سرمایه

شرکت‌های سرمایه دقیقه نقطه مقابل شرکت‌های اشخاص هستند؛ در اینجا بر خلاف شرکت‌های اشخاص که شخصیت فرد شریک اهمیت داشت، تنها چیزی که اهمیت دارد میزان سرمایه ای است که هر شریک در اختیار دارد. مسئولیت تمامی شرکا محدود به میزان سهمی است که دارند و در صورت ورشکستگی، اعاده مال به نسبت دارایی‌ها و سهم هرکدام از سهامداران خواهد بود.

شرکت‌های سهامی عام، سهامی خاص و شرکت‌های مختلط سهامی جزو شرکت‌های سرمایه محسوب می‌شوند. شایان ذکر است خرید و فروش سهام در این شرکت‌ها بسیار ساده‌تر است. در صورتی که شرکت سهامی عام در بازار بورس تائید شده باشد، سهامداران می‌توانند در همان بازار بورس نسبت به خرید و فروش سهام اقدام نمایند.

البته در شرکت‌های سرمایه با مسئولیت محدود (سهامی خاص) هرکدام از سهام داران باید رضایت اکثریت شرکا را برای فروش سهم خود جلب کنند اما رضایت همه شرکا ضروری نیست. به موجب اینکه در غالب موارد شرکت‌های سرمایه، شرکای بسیار زیادی دارند (خصوصا در سهامی عام)، تنها شرکای اصلی که قسمت عمده سهام شرکت را در اختیار دارند برای شرکت تصمیم گیری می‌کنند.

انواع شرکت‌های تجاری بر اساس مالکیت سرمایه

در این حالت، با توجه به این که عمده سرمایه در اختیار چه کسی قرار دارد، شرکت‌ها به دو دسته دولتی و خصوصی تقسیم می‌شوند.

شرکت‌های دولتی

لفظ دولتی به شرکت‌هایی اطلاق می‌شود که حداقل 50 درصد سرمایه آن در اختیار دولت و نهاد‌های حکومتی باشد. مطابق قانون تجارت «شرکت دولتی واحد سازمان شخصی است که با اجازه قانون به صورت شرکت تأسیس شده است و سهم دولت از سرمایه آن بیش از 50 درصد است». شرکت‌های دولتی می‌توانند تا 50 درصد سرمایه خود را به قسمت خصوصی واگذار کنند اما زمانی که این درصد، به 51 برسد، سهمیه دولتی 49 درصد می‌شود؛ در این حالت ماهیت سازمان دیگر دولتی نخواهد بود.

نمایندگی این مؤسسات و شرکت‌های دولتی، بر عهده وزرا مربوطه و وزیر اقتصاد خواهد بود. البته در شرکت‌های دولتی، سهامداران این شرکت‌ها می‌توانند قسمتی از اختیارات خود را در زمینه‌هایی که صلاح می‌بینند به وزیر وزارت خانه‌ای که شرکت زیر مجموعه آن محسوب می‌شود بدهند. مثلاً شرکت‌های بیمه که عمده سرمایه آن‌ها در اختیار دولت باشد، دولتی محسوب می‌شوند مثل بیمه مرکزی ایران.

نکته دیگر مربوط به زمانی است که قسمتی از سرمایه شرکت‌های دولتی به شرکت‌های خصوصی واگذار می‌شود. در این شرایط چارچوب قوانین خاصی که توسط قسمت خصوصی تعیین می‌شود، در صورتی که مورد قبول و تائید بخش دولتی نباشد، باید قوانین تجارت مربوط به شرکت‌های تجاری در آن قسمت رعایت گردد. شایان ذکر است سرمایه شرکت‌هایی که تماماً دولتی هستند، تماماً از جانب دولت به این شرکت‌ها تزریق می‌شود.

شرکت‌های خصوصی

شرکت‌های خصوصی گونه‌ای از شرکت هستند که حداقل 50 درصد سرمایه آن از بخش خصوصی آمده است. پس صرفاً تمامی سرمایه داران اشخاص حقیقی و حقوقی خصوصی نیستند و در مواردی، دولت نیز به عنوان یک سهامدار، در این شرکت‌ها مطرح می‌شود.

انواع شرکت‌های تجاری بر اساس تابعیت شرکت

در صورتی که شرکت‌ها را از منظر تابعیت آن‌ها در نظر بگیریم، شرکت‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند.

1.  شرکت‌های داخلی
2. شرکت‌های خارجی

البته جدیداً دسته جدیدی نیز به این‌ها اضافه شده که تحت عنوان شرکت‌های چند ملیتی قلمداد می‌شود.

شرکت‌های داخلی

شرکت‌هایی که مرکزیت آن‌ها ایران باشد و یا داخل ایران تأسیس شده باشند، داخلی در نظر گرفته می‌شوند. البته در این جا بیشتر مرکزیت یک شرکت مهم است چراکه علی رغم تأسیس شعبه در خارج از کشور، در صورتی که از داخل کشور کنترل شود، باز هم داخلی در نظر گرفته می‌شود.

شرکت‌های داخلی از قوانین و مقررات تجارت پیروی می‌کنند و با توجه به انواعی که قبلاً اشاره کردیم، ممکن است قوانین داخلی مخصوص به خود را نیز داشته باشند.

شرکت‌های خارجی

شرکت‌های خارجی همان‌ طور که از نامشان پیداست، مرکزیت و موسسانی خارج از کشور دارند. در صورتی که ماهیت فعالیت این شرکت‌ها با قوانین داخلی مغایرت نداشته باشد، اجازه فعالیت در داخل کشور خواهند داشت.

البته این امر خود نیز منوط به شرایط خاصی است مثلاً شرکت باید در کشور مبدا خود کاملاً قانونی و ثبت شده باشد. پس از احراز هویت شرکت، قراردادی بین شرکت خارجی و موسسه‌های داخلی ثبت می‌گردد که مطابق آن شرکت خارجی حق فعالیت‌های محدود به مفاد قرارداد را خواهد داشت.

شرکت‌های چند ملیتی

این شرکت‌ها علی رغم تأسیس در یک کشور، سرمایه و اندوخته‌ای در چندین کشور داشته و به واسطه آن به صورت بین المللی معاملات و تجارت انجام می‌دهند.

سخن آخر

امروزه انواع و اقسام شرکت‌ها در تجارت‌های داخلی و خارجی حضوری پر رنگ دارند. شرکت‌ها از جنبه‌های مختلفی از جمله نحوه تشکیل، قانونی بودن یا نبودن، مسئولیت‌ها و حوزه فعالیت به دسته‌های مختلفی تقسیم بندی شده‌اند. در این مقاله از سنبد انواع شرکت‌های تجاری را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار دادیم. خوشحال خواهیم شد تا نظرات و پیشنهادات خود را با ما در میان بگذارید.

لطفا نظرات خود را به جهت بهبود در امر تولید محتوا با ما در میان بگذارید.