روسیه : مروری بر تاریخچه و محیط سیاسی این کشور
کشور روسیه به عنوان بزرگ‌ترین کشور دنیا به لحاظ مساحت یک مقصد بالقوه و بسیار جذاب برای بسیاری از سرمایه گذاران است. رابطه جغرافیایی و سیاسی میان دو کشور ایران روسیه باعث شده است که بسیاری از سرمایه گذاران ایرانی به فکر صادرات به این کشور، شروع کسب و کار و سرمایه گذرای در این کشور باشند. آگاهی از شرایط سیاسی حاکم بر یک کشور گام مهمی در شروع سرمایه گذاری در کشور مقصد است. از این رو در این مقاله از سندباد قصد داریم تا مروری بر تاریخچه و شرایط سیاسی حاکم بر این کشور بیندازیم.
جغرافیای روسیه
کشور روسیه به لحاظ جغرافیایی در آسیای شمالی و اروپای خاوری (اوراسیا) قرار دارد. روسیه با اقیانوس آرام شمالی، اقیانوس منجمد شمالی، دریای ژاپن، دریای برینگ، دریای خزر، دریای سیاه و دریای بالتیک مرز آبی دارد.
مساحت کشور روسیه به عنوان بزرگ‌ترین کشور جهان تقریباً برابر با 17075200 کیلومتر مربع است. از کل مساحت این کشور، چیزی در حدود 17 میلیون کیلومترمربع خشکی و ۷۹ کیلومتر مربع وسعت آب‌ها است. از طرفی هم خطوط ساحلی در کشور روسیه تقریباً 37 هزار کیلومتر است.
اگر بخواهیم کمی با آمار و اعداد بازی کنیم، جالب است بدانید که این کشور در واقع 11/5 درصد از خشکی‌های زمین را در بر گرفته است. به طور تقریبی، ۶۵ درصد از خاک روسیه و ۲۸ درصد از جمعیت آن در بخش آسیایی و ۳۵ درصد مساحت به همراه ۷۲ درصد از جمعیت، در بخش اروپایی این کشور قرار دارند.
یکی از مهم‌ترین مزایای کشور روسیه، تعداد زیاد همسایگان آن است. این کشور با چهارده کشور آسیایی و اروپایی از راه خشکی هم مرز است. روسیه از شمال با اقیانوس منجمد شمالی، از جنوب با کشورهای قزاقستان، مغولستان و چین، از غرب با کشورهای فنلاند، اوکراین، نروژ، لیتوانی، لهستان، استونی، لاتویا و بلاروس، از جنوب شرقی با کره شمالی، از جنوب غربی با آذربایجان و گرجستان، از طریق دریای خزر با ایران و از شرق با اقیانوس آرام شمالی هم مرز است. بر اساس آخرین آمار منتشر شده در سال 2020، جمعیت کشور روسیه در حال حاضر برابر با 145934462 نفر است.
شهرهای مهم شهر مسکو، پایتخت و مرکز سیاسی این کشور است. شهرهای بزرگ و مهم روسیه، سنت پترزبورگ، نووسیبیرسکا، نیژنی نوو گرود، پکاترینبورگ، ولگوگراد، ساماراء ایرکوتسک، أمسک، قازان، چلیابینسک، روستف أندون، اوفا، پرم، کراسنویارسک و ساراتی هستند.
واحد پول واحد پول این کشور، روبل روسیه است که به اختصار RUB نامیده می‌شود. در حال حاضر هر دلار آمریکا برابر با 71 روبل روسیه و هر روبل برابر با 592 ریال ایران بوده است. تفاوت زمان با ایران به دلیل گستردگی عرض جغرافیایی روسیه، تفاوت زمانی بخش‌های گوناگون این کشور با مقیاس بین‌المللی چشمگیر است. ساعت بین‌المللی این کشور از +2 ساعت گرینویچ تا +12 ساعت گرینویچ گسترده است و ۱۱ منطقه زمانی متفاوت در این کشور وجود دارد. شهر مسکو نسبت به کشور ایران از لحاظ زمانی نیم ساعت جلوتر است. در نیمه اول سال که ساعت رسمی در ایران یک ساعت به جلو کشیده می‌شود، اختلاف زمانی شهر مسکو با ساعت رسمی ایران منفی نیم ساعت می‌شود.
تاریخچه کشور روسیه
پیدایش نخستین دولت در روسیه به سال ۸۸۲ میلادی (روسیه کیف) مربوط می‌شود که در سال‌ها قبایل اسلاو در دوران جابه‌جایی بزرگ قوم‌ها، قرون چهار تا هفت میلادی، در این سرزمین جای گرفتند. از قرون هفت و هشت میلادی اسلاوها به طور گسترده به سوی مناطق مرکزی و شمالی اروپای شرقی حرکت کردند و تا قرون نهم و دهم میلادی، منطقه بزرگ سکونت اسلاوها از شمال روسیه کنونی و دریای بالتیک تا مدیترانه و از ولگا تا رود آلپ در آلمان شکل گرفت. نخستین دولت روسی در قرن دهم و نیمه اول قرن یازدهم به اوج شکوفایی خود رسید.
در آن زمان روسیه کیف، بزرگ‌ترین دولت اروپایی قرون وسطایی بود. دولت روسیه کیف در سال ۱۹۳۲ میلادی تجزیه شد و نزدیک پانزده دولت مستقل به وجود آمد. در نیمه دوم قرن چهاردهم، مسکو رأس مبارزه مسلحانه در راه اتحاد اراضی روسیه شد و در نیمه دوم قرن پانزدهم، روند تشکیل دولت متمرکز روسی آغاز گشت و اوایل قرن شانزدهم روند طولانی آن به پایان رسید. انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ مهم‌ترین رویداد تاریخ معاصر روسیه است.
با پیروزی بلشویک‌ها به رهبری لنین، رژیم تزاری از بین رفت و پس از یک دوره بی‌ثباتی و اعلام استقلال برخی از ملیت‌ها مانند آذربایجانی‌ها و ارامنه در قفقاز و مردم لیتوانی در بالتیک، سرانجام بلشویک‌ها با تحکیم موقعیت خود، اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی را متشکل از ۱۵ جمهوری، بنا ساختند. اتحاد جماهیر شوروی پس از لنین به رهبری ژوزف استالین برنامه گسترده‌ای برای نیل به پیشرفت و یا به گفته استالین، «جبران صد سال عقب ماندگی از غرب را در ده سال آغاز کرد».
پس از جنگ جهانی دوم، اتحاد جماهیر شوروی بخش بزرگی از اروپا و نواحی دیگر جهان را زیر نفوذ خود در آورد و به عنوان یکی از دو کشور قدرتمند جهان شناخته شد؛ اما رهبران اتحاد شوروی، چهل سال پس از جنگ جهانی دوم نیز خود را عقب‌تر از غرب می‌دیدند؛ بنابراین کمیته مرکزی حزب کمونیست، عضو جوان دفتر سیاسی حزب، «میخائیل گورباچف» را به رهبری برگزید.
او بر اساس برنامه پروستر ویکا و کلاسنوست، برنامه اصلاحات اقتصادی و سیاسی را در پیش گرفت. ولی مشکلات ساختاری جامعه شوروی باعث شد، نظام سیاسی - اقتصادی شوروی پس از هفتاد سال رقابت با غرب شکست بخورد و پانزده کشور جدید به جای آن تشکیل شود. فدراسیون روسیه پهناورترین و مهم‌ترین جمهوری در میان جمهوری‌های پانزده گانه است که به عنوان جانشین اتحاد شوروی در جامعه جهانی امروز، حضور دارد.
نوع و چگونگی حکومت در روسیه
فدراسیون روسیه کشوری با نظام حکومتی فدرال است. بر اساس تقسیمات کشوری، روسیه از ۸۹ عضو فدرال تشکیل شده است. در رأس حکومت فدرال، رئیس‌جمهور قرار دارد که با رأی مستقیم مردم برای یک دوره چهار ساله انتخاب می‌شود. قوه مقننه که از دو مجلس تشکیل شده، به همراه قوه قضاییه، دیگر ارکان اصلی حکومت روسیه هستند. هم اکنون روسیه ۲۱ جمهوری خودگردان دارد که بیشتر آن‌ها در جنوب غربی کشور، یعنی قفقاز شمالی قرار دارند.
قانون اساسی کشور روسیه چگونه است؟
قانون اساسی مهم‌ترین سند حقوقی در فدراسیون روسیه است. این قانون در همه پرسی ۱۲ دسامبر ۱۹۹۳ جایگزین قانون اساسی جمهوری فدراتیو شوروی سوسیالیست شد که در ۱۲ آوریل ۱۹۷۸ به تصویب رسیده بود. در این قانون، اختیارات گسترده‌ای به رئیس‌جمهور اعطا شده که این امر با سنت تاریخی تمرکز قدرت سیاسی در این کشور هماهنگ است.
در اصل ۶۵ این قانون، ساختار فدرال کشور تشریح شده است. بر این اساس، فدراسیون روسیه از تعدادی جمهوری، شش ناحیه خودگردان، ده ناحیه خود مختار، تعدادی منطقه، دو شهر فدرال (مسکو و سنت پترزبورگ) و یک منطقه خود مختار یهودی نشین تشکیل شده است. برخی از مهم‌ترین اصول قانون اساسی فدراسیون روسیه را می‌توان در چند مورد زیر خلاصه کرد.
- ریشه مردمی قدرت در حکومت روسیه (اصول دو، سه، هجده)
- برتری قوانین حکومت مرکزی بر قوانین محلی (بند دو اصل چهار)
- اجازه مالکیت خصوصی (اصول ۸ و ۹ و ۳۵ و ۳۶)
- حق فعالیت اقتصادی آزاد (اصول ۸ و ۳۴) و حق ارث (بند ۴ اصل ۳۶)
- غیر مذهبی بودن حکومت (اصل ۱۴)
قوه مجریه در کشور روسیه
بر اساس قانون اساسی روسیه، رئیس‌جمهور در رأس قوه مجریه است. نخست وزیر و هیئت وزیران، اداره امور اجرایی کشور را در دست دارند. شماری از وزرا و معاونین نخست وزیر به طور مستقیم زیر نظر رئیس‌جمهور هستند. رئیس‌جمهور در انتخاب نخست وزیر و اعضای کابینه نیز اختیارات گسترده‌ای دارد. رئیس‌جمهور بالاترین مقام کشور و ضامن اجرای قانون اساسی است.
علاوه بر این رئیس‌جمهور برای حفظ تمامیت فدراسیون و حق حاکمیت آن اقدام می‌کند، سیاست خارجی کشور را رهبری نموده و فرماندهی کل قوا و نمایندگی فدراسیون در مناسبات بین‌المللی را به عهده دارد. در فدراسیون روسیه، رئیس‌جمهور رئیس کشور و نخست وزیر رئیس دولت است.
قوه مقننه در کشور روسیه
قوه مقننه روسیه مانند همه نظام‌های فدرال از دو مجلس تشکیل شده است. شورای فدراسیون روسیه شامل روسای جمهوری‌ها یا استانداران مناطق ۸۹ گانه به همراه روسای نهادهای قانون گزاری این مناطق است که از هر منطقه دو نفر انتخاب می‌شوند و مجلس دوم مرکب از ۴۵۰ نماینده که از سوی مردم سراسر روسیه انتخاب می‌شوند. افراد بالای هجده سال اجازه دارند در انتخابات این کشور رأی دهند.
در انتخاب نمایندگان برای عضویت در دومای دولتی، نیمی از آنان (۲۲۵ نفر) به صورت مستقیم از میان نامزدهای انتخاباتی با رأی مستقیم، مخفی و آزاد و نیمی دیگر به طور غیر مستقیم از میان احزابی که در انتخابات دست کم پنجاه درصد آرای لازم را به دست آورده‌اند، انتخاب می‌شوند. از آن جایی که استانداران و روسای دومای هر استان و جمهوری در شورای فدراسیون حضور دارند و هر دوی آن‌ها با رأی مردم به این سمت انتخاب شده‌اند، می‌توان گفت که اعضای شورای فدراسیون روسیه با رأی مردم انتخاب می‌شوند.
به همین خاطر پس از روی کار آمدن آقای پوتین مقرر شد که استانداران از حق عضویت در شورای فدراسیون محروم شوند؛ بنابراین شورایی به نام شورای دولتی به وجود آمده که استانداران عضو آن هستند. دوره فعالیت دومای دولتی و شورای فدراسیون چهار سال است. شورای دوما هر هفته دو بار برای بررسی دستور کار خود، جلسات هفتگی تشکیل می‌دهد و علاوه بر آن هر هفته دو جلسه علنی هم دارد.
البته در صورت اضطرار، دوما جلسات فوق‌العاده‌ای هم تشکیل می‌دهد. هم چنین نمایندگان، سه روز در هفته در کمیسیون‌های تخصصی حضور پیدا کرده و به بررسی لوایح می‌پردازند. تعطیلات سالانه دوما تقریباً یک و نیم ماه و معمولاً در فصل تابستان است (ماه‌های جولای و آگوست). شورای فدراسیون نیز برای بحث و بررسی درباره مصوبات دوما هر سه ماه یک‌بار تشکیل جلسه می‌دهد. بر اساس ماده ۱۰۳ قانون اساسی، اختیارات مهم و ویژه دومای دولتی به شرح زیر است.
- موافقت با انتصاب رئیس دولت روسیه توسط رئیس‌جمهور
- رأی اعتماد به دولت، وزرا و استیضاح آن‌ها و پذیرش استعفای اعضای دولت
- اعلام عفو عمومی
- اعلام جنگ و صلح
- حق تصمیم گیری در مورد برکناری رئیس‌جمهور
- انتصاب رئیس کل بانک مرکزی و رئیس دیوان محاسبات
- تصویب بودجه عمومی کشور و نظارت بر حسن اجرای آن و نظارت بر نحوه عملکرد وزرا و دستگاه‌های دولتی
- تصویب قراردادها و موافقت نامه‌های بین‌المللی
از طرفی هم بر اساس قانون اساسی کشور روسیه، وظایف و اختیارات شورای فدراسیون را می‌توان در چند مورد زیر به صورت خلاصه گنجاند.
- تصویب تغییرات مرزی بین اعضای فدراسیون روسیه
- تائید فرمان رئیس‌جمهور درباره اعلام حالت فوق‌العاده و حکومت نظامی
- تصمیم گیری درباره امکان استفاده از نیروهای مسلح در خارج از خاک کشور
- تصمیم گیری درباره برکناری رئیس‌جمهور
- انتصاب قضات دادگاه قانون اساسی و دادگاه عالی داوری روسیه
- نصب و عزل دادستان کل و معاون رئیس و نیمی از اعضای دیوان محاسبات
قوه قضاییه در کشور روسیه
در نظام قضایی روسیه سه نوع دادگاه وجود دارد که شامل دادگاه قانون اساسی، دادگاه عمومی و دادگاه داوری می‌شود در این کشور قوانین گوناگونی در زمینه نظام قضایی وضع شده است که مهم‌ترین قوانین به شرح زیر هستند.
- قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال ۲۰۰۲
- قانون آیین دادرسی داوری مصوب سال ۲۰۰۲
- قانون دادگاه قانون اساسی فدراسیون روسیه مصوب سال ۱۹۹۴
- قانون دادگاه‌های داوری فدراسیون روسیه مصوب سال ۱۹۹۵
- قانون نظام قضایی فدراسیون روسیه مصوب سال ۱۹۹۶
- قانون داوری بازرگانی بین‌المللی مصوب سال 1993
دیوان عالی در کشور روسیه چه نقشی دارد؟
این دادگاه بالاترین رکن قضایی روسیه است. دیوان عالی مسئولیت بررسی و اظهار نظر درباره مسائل مربوط به امور مدنی، جنایی و موضوعات عمومی را بر عهده دارد. دیوان عالی، کنترل فعالیت دادگاه‌های دیگر و رفع مشکلات ایجادشده در زمینه قضاوت را بر عهده دارد. بر اساس فصل هفتم قانون اساسی، شورای فدراسیون، قضات مراجع عالی را که رئیس‌جمهور پیشنهاد داده، منصوب می‌کند، از این رو مرجعی بی طرف است.
برای حفظ حقوق دولت و نظارت بر اجرای قانون رکن دادستانی نیز پیش بینی شده که در رأس آن دادستان کل روسیه است. رئیس‌جمهور، دادستان کل را به شورای فدراسیون روسیه پیشنهاد می‌کند و آن شورا، حکم او را تائید می‌کند. نظارت بر پرونده‌های جزایی، وظیفه دادستان کل است. او مسئول حفظ مفاهیم قانونی جرم و مجازات است. در مواردی نیز که علیه دولت طرح دعوی شود، دادستان از دولت حمایت می‌کند.
دادگاه داوری چیست و چه نقشی دارد؟
در نظام قضایی این کشور، دادگاه‌های داوری نیز موقعیت دادگاه‌های دولتی را دارند. آن‌ها بر اساس قوانین اقتصادی، عدالت را اجرا می‌کنند. هم چنین موارد قضایی را برابر قوانین فدرال و قوانین قضایی به سایر مراجع قضایی واگذار می‌کنند. در عمل دادگاه‌های داوری روسیه، دادگاه‌های شخصی و ویژه‌ای هستند که دعاوی مالکیت و تجارت را بررسی می‌کنند. هم چنین به ادعای عدم مشروعیت حقوقی و قانونی در دادگاه‌های داوری رسیدگی می‌شود.
رسیدگی به اختلافات تجاری در روسیه
حل و فصل اختلافات ناشی از موضوعات بازرگانی و حمایت از منافع افراد حقیقی و حقوقی، تجار و دولت، در زمینه اقتصادی، بر عهده دادگاه‌های داوری است. نظام این دادگاه‌ها از دید سازمانی به چهار سطح زیر تقسیم می‌شود.
- دادگاه‌های داوری بدوی شکایات اولیه را بررسی می‌کنند.
- دادگاه‌های داوری تجدید نظر شامل بیست دادگاه داوری استیناف هستند که بر اساس حوزه قضایی تقسیم شده‌اند. یک دادگاه استیناف رأی اعلام شده توسط دادگاه‌های داوری بدوی را دوباره بررسی می‌کند.
- دادگاه‌های داوری فدرال مناطق که تعداد آن‌ها در سراسر روسیه ده عدد است، هر یک به عنوان دادگاه تجدید نظر دوم، موارد حوزه قضایی منطقه خود را، دوباره بررسی می‌کند.
- دادگاه عالی داوری فدراسیون روسیه مرجع نهایی بررسی اختلافات اقتصادی است.
داوری بین‌المللی در روسیه چگونه است؟
شاکیان خارجی می‌توانند به جای دادگاه داوری دولتی، به دادگاه داوری بین‌المللی اتاق بازرگانی و صنایع، با هیئت داوری خصوصی مراجعه نمایند. قواعد اصلی داوری بین‌المللی تابع قانون «دادگاه داوری بازرگانی بین‌المللی» مصوب ۷ جولای ۱۹۹۳ است که برابر با مفاد استاندارد قواعد داوری کمیسیون قوانین تجارت بین‌المللی سازمان ملل متحد است. هم چنین مفاد چندین معاهده بین‌المللی که روسیه در آن‌ها عضویت دارد از جمله «کنوانسیون اروپایی داوری بازرگانی بین‌المللی ۱۹۶۱» و «کنوانسیون شناسایی و اجرای آرای داوری خارجی ۱۹۵۸ نیویورک (سازمان ملل متحد)» در روسیه اجرا می‌شود.
دادگاه داوری تجارت بین‌المللی به بررسی اختلافات روابط قراردادی و حقوق مدنی مربوط به معاملات تجاری خارجی می‌پردازد. این دادگاه، روابط بازرگانی بین‌المللی را که یکی از طرفین تجارت در خارج از روسیه باشد، اختلافات بین بنگاه‌های اقتصادی با سرمایه خارجی، انجمن‌ها و سازمان‌های بین‌المللی در روسیه را نیز، رسیدگی می‌کند. طرفین قراردادهای اقتصادی در قراردادهایشان ذکر می‌کنند تا هنگام بروز اختلاف، آن را به دادگاه داوری واگذار کنند. این توافق اهمیت بسیاری دارد.
ریسک سیاسی در روسیه
روسیه در دهه ۱۹۹۰ میلادی دچار بحران‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بسیاری شد. بحران حاکمیت و درگیری‌های سیاسی داخلی، درگیری‌های قومی، فروپاشی نظام تولید و عرضه، تورم، بیکاری، رشد اقتصادی منفی و بدهی‌های خارجی، کشور را فرا گرفت. بحران اقتصادی آگوست ۱۹۹۸ نقطه اوج این بحران‌ها بود و عمق فاجعه عظیمی را که جامعه روسیه با آن دست به گریبان بود، آشکار ساخت.
ثبات سیاسی و ارتقای منزلت بین‌المللی روسیه در دوره ریاست جمهوری پوتین و رشد اقتصادی پایدار بالای هفت درصد طی سال‌های اخیر، کاهش بدهی‌های خارجی و حتی پرداخت پیش از موعد بدهی‌های خارجی به دنبال افزایش درآمدهای نفتی، در جدی ریسک کشوری روسیه را به طور قابل توجهی بهبود بخشیده است. در نتیجه اجرای برنامه‌های اصلاحات اقتصادی و ثبات سیاسی پایدار داخلی، ریسک کشوری روسیه از رتبه هفت در سال ۱۹۹۹ به رتبه سه در سال ۲۰۰۷ بهبود یافت.
بر اساس ارزیابی‌هایی که مراجع بین‌المللی انجام داده‌اند، روسیه یکی از مناطق باثبات جهان است. برابر ارزیابی‌هایی که صندوق ضمانت صادرات ایران انجام داده، این کشور در طبقه بندی ریسک، رتبه سه را داراست و سقف اعتبارات کوتاه مدت (زیر دو سال) برای این کشور معادل هفتاد میلیون دلار و برای اعتبارات میان مدت و بلندمدت (بالای دو سال) معادل صد و چهل میلیون دلار است.
سخن آخر
روسیه بدون شک علی‌رغم اینکه دیگر قدرت دهه‌ها قبل را ندارد اما همچنان یکی از بازیگران عمده در عرصه سیاست بین‌المللی است. وسعت بزرگ این کشور مزایا زیادی را برای بسیاری از سرمایه گذاران به بار آورده است. در این مقاله به تاریخچه این کشور و وضعیت سیاسی آن اشاره‌ای مختصر شد تا بیشتر با شرایط حاکم بر این کشور آشنا شوید و بتوانید کسب و کار و سرمایه گذاری خود را با آگاهی بیشتری در این کشور راه اندازی کنید.
لطفا نظرات خود را به جهت بهبود در امر تولید محتوا با ما در میان بگذارید.
دیدگاه ها
اولین نفری باشید که نظر خود را ثبت می کند…